|
بایکۆتی کاڵای تورکی لە هەرێمی کوردستان
(سبەى):
راپۆرت/ وریا فتاح
هەرچەندە کەمیى بەرهەمى ناوخۆ و کوالێتى بەرز لە هەرێمى کوردستان وایکردوە زۆرێک لە هاوڵاتیان پەنا بۆ کاڵا و شمەکى هاوردەکراو ببەن، بەڵام ئێستا و دواى لەشکرکێشى سوپاى تورکیا بۆ رۆژئاواى کوردستان و لێکەوتەکانى وایکردوە بیرۆکەى بایکۆتکردنى کاڵا و شمەکى تورکى لە هەر کاتێکى دیکە گەرمتر بێت و بوەتە باسوخواسى نێو خەڵک و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان، ئەوەش وەک سادەترین کاردانەوە دژى کردنە قوربانیى کوردانى رۆژئاوا و ئاوارەکردنیان و داگیرکردنى خاکەکەیان.
پرسیارى سەرەکى ئەوەیە، بازاڕەکان و هاوڵاتیانى هەرێم کە ساڵانێکە لە بۆشایى بەرهەمى خۆماڵیدا بەرخود لەگەڵ کاڵاى تورکى دەکەن و کڕیارێکى سەرەکین، چۆن دەتوانن بایکۆتى بکەن، لە کاتێکدا قەبارەى بازرگانى هەرێم لەگەڵ تورکیا لە هەر وڵاتێک زیاترە و عێراق بەبەهاى نزیکەى (14) ملیار دۆلار کڕیارى شمەکى تورکییە، جگە لە ملیۆنان دۆلار کە بە گەشتى هاوڵاتیان بۆ ئەو وڵاتە دەچێت.
لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان هەڵمەتەکە بەرفراوانە و بە کۆمێنت و بۆچون و زانیارى و هەڵوێست دەربڕین، پشتگیرى لە بایکۆتکردنى کاڵاى تورکى دەکەن.
ئەندامێکى دەستەى باڵاى مونتەداى ئابورى کوردستان پێى وایە، بایکۆتکردنى شمەک و کاڵاى تورکى هەڵوێستێکى میللیە و پەیوەست نیە بە بڕیارى حکومەت، بەڕێوەبەرى رێکخراوێکى ئابوریش باس لەوە دەکات؛ بازاڕەکانى کوردستان ئامادەن بۆ جێگرتنەوە کاڵاى وڵاتانى دیکە و بایکۆت کردنى کاڵاى تورکى مەترسى دروست ناکات.
بایکۆت چییە؟
بایکۆت، بریتییە لە هەڵوێست وەرگرتنە بۆ نەکردنى کارێک یان پشتکردنە کاڵایەک یان بڕیارێک بە کۆدەنگى و پابەند نەبون پێیەوە، بایکۆت لە ئێستادا چەکێکى مەدەنى کاریگەرەو زۆر جار توانیویەتى ئاڕاستەى بڕیارێک یان کاڵایەک بگۆڕێت.
بایکۆت وەک فشارێکى مەدەنى
کاتێک رەش پێستەکانى ئەمەریکا بەرانبەر سپى پێستەکان مافەکانیان پێشێلدەکرا و سەرکۆنە دەکران و رێگریان لێدەکرا وەک مرۆڤ بژین، بە رێگایەکى مەدەنى توانیان پەیام و ناڕەزایەتى خۆیان پیشان بدەن، بە شێوەیەک بڕیاریاندا هەمو ئەو (چێشتخانە، چایخانە، پاس،...هتد) بایکۆت بکەن کە جیاوازیان دەکرد لە نێوان رەشپێست و سپى پێست. رەشپێستەکان دەستیانکرد بە بایکۆتکردنى هەمو ئەو شوێنانە، بۆنمونە دەیان کیلۆمەتر بە پێى دەڕۆشتن، بەڵام ئامادەنەبون ببن بە سەرنشینى ئەو پاسەى وەک مرۆڤ رێز لە ماف و بونیان ناگرێت.
ئەم خەباتەى رەشپێستەکان بەردەوام بو تا ئەوکاتەى هەمو مافەکانیان بەدەست هێنا، ئێستا رەشپێستەکان لە ناوەندەکانى سیاسەت و بازرگانى و هونەر و وەرزشى ئەمەریکا ژمارەیەکى گەورەن.
لە مێژودا چەندینجار (بایکۆت) تاقیکراوەتەوە و زۆربەى جاریش کاریگەرى هەبوە، نوێترینیان بایکۆتى هاوڵاتیانى چەند وڵاتێکى ئەمەریکاى لاتین بو وەک ئەرجەنتین و فەنزوێلا کە ساڵى رابردو بایکۆتى کڕینى (هێلکە)یان کرد، ئەمەش لەبەر بەرزبونەوەى نرخى یەک تەبەق هێلکە بۆ دو ئەوەندە و سێ ئەوەندەى نرخى ئاسایى خۆى، بۆیە هاوڵاتیان رویان وەرگێراو هێلکەیان نەکڕى تا کۆمپانیاکانى بەرهەمهێنانى هێلکە بە قەبارەیەکى گەورە هێلکەیان خستبۆ بازاڕەوە و کەس ئامادەنەبو بیکڕێت، بۆیە کۆمپانیان ناچار بون نرخەکە دابەزێنن و وەک خۆى لێبکەنەوە، بەڵام بایکۆتى هاوڵاتیان بەردەوام بو تا ئەوکاتەى نرخى هێلکە لە جاران زیاتر دابەزی، بەمەش بایکۆتى هێلکە سەرکەوتنى تۆمارکرد.
تایبەت بە تورکیا، چەند ساڵێک پێش ئێستا لە سنورى ئاسمانى نێوان (تورکیا و سوریا) فڕۆکەیەکى روسى لەلایەن تورکیاوە تێکشکێنرا، لە یەکەم هەنگاودا حکومەتى مۆسکۆ بڕیاریدا نابێت هیچ گەشتیارێکى روسى سەردانى تورکیا بکات، ئەمە وای لە ئەردۆغان کرد یەکسەر بگاتە مۆسکۆ، چونکە حکومەتى ئەنقەرە لەوە تێگەشت ئەگەر نزیکەى (پێنج) ملیۆن گەشتیارى روسى لەدەست بدات چ کاریگەرییەک لەسەر کەرتى گەشتیارى تورکیا دروست دەبێت، بۆیە ئەردۆغان بە فەرمى داواى لێبوردنى کردو قەرەبوى هەمو ئەو زیانانەى کردەوە و بەڵێنى دوبارە نەبونەوەیدا.
کاڵاى تورکى لەبەردەم بایکۆتى هاوڵاتیانى هەرێمى کوردستاندا
هەر کاڵا و کەرەستەیەکى تورکى کە دەیکڕین، ئەگەر یەک قتو ماستیش بێ یان شامپۆیەک، لە ئەنجامدا دەبێتە فیشەکێک و بە دڵی کوردێکەوە دەنرێ، دەبێتە دەنکە شقارتەیەک و ماڵە کوردێک دەسووتێنێ، لەبەر هیچ نەبێت لەبەر تەندروستى خۆمان با کاڵاى تورکى بایکۆت بکەین، ئەمە بۆچونى ئەو کەس وهاوڵاتیانەیە کە هەڵمەتى بایکۆتى کاڵاى تورکیان دەستپێکردوە.
لە دوای دەستپێکردنی لەشکرکێشى تورکیا بۆسەر باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، لە باشوری کوردستان هەڵمەتێکی بەرفراوان بۆ بایکۆتکردنی کاڵای تورکیی دەستپێکرد و لە ئێستادا بیرۆکەى بایکۆتکردنى کاڵاى تورکى لە هەر کاتێکى تر گەرمترەو هەزاران کەس بە دەربڕینى بۆچون و رەتکردنەوەى کڕینى کاڵاى تورکى لۆبى دروست دەکەن بۆ جێبەجێکردنى بایکۆتى کاڵاى تورکى.
هەڵمەتەکە سەرەتا لە رێگای تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە دەستیپێکرد و لە ئێستاشدا چەندین گروپى جیاواز لە فەیسبوک و ئینستاگرام دروستکراون و هەزاران کەس تێیدا بەشدارن و بە دەربڕینى بۆچون و ئاگادارکردنەوە و چەندین شێوازى جیاواز هەڵمەتە بەردەوامیی هەیە.
بەشداربوانی هەڵمەتەکە زانیاریی بڵاودەکەنەوە بۆ ناسینەوەی کاڵا تورکییەکان و کاڵای جێگرەوەش دەستنیشان دەکەن، تا خەڵک بیانکڕێت.
بۆچى بایکۆتى کاڵاى تورکى بکرێت؟
ئەو کاتەى "ئۆجەلان" لە ئیتاڵیا گیری خواردبو و دادگا رەتی کردەوە رادەستی تورکیای بکاتەوە، تورکەکان نەک هەر بایکۆتی کەرەستەی ئیتاڵیایان کرد، بگرە دوکاندارەکانیشیان، هەر یەکە و لە ئاستی خۆیەوە، چی کەرەستەی ئیتالییان هەبو، فڕێیان دەدایە سەر شەقامەکان. جگە لەوەش، تورکیا هەڕەشەی کرد بایکۆتی کەرەسەی هەمو ئەوروپا بکات.
د. کاوە قەرەداغى پسپۆڕى ئیدارى و ئەندامى دەستەى باڵاى مونتەداى ئابورى کوردستان، بە (سبەى) راگەیاند: لە ئێستادا تورکیا لەشکرکێشى دەکات، رۆڵەکانمان دەکوژێ و مەترسى لەسەر شوناسمان دروست دەکات، لە بەرانبەردا ئێمە زۆربەى کاڵا و شمەکەکانمان لە تورکیاوە بۆ دێت، پرسیارەکە ئەوەیە ئەی بۆچی کورد بەرامبەر رەفتاری تورکیا هەڵوێستی نەبێ؟ ئێمە کە ناتوانین بچین بۆ رۆژئاوا دژى تورکیا بجەنگین بۆ بە بایکۆتکردنى کاڵاى تورکى کۆمەکى هاونیشتمانیانمان نەکەین لە رۆژئاوا؟.
ئەو پێیوایە دەبێت دەست پێ بکەن و بڕیار بدەن بایکۆتى کاڵاى تورکى بکەن، دەڵێت: "چى تێدایە با قاپێک ماست نەخۆین دو کەوچک بخۆین با کڕینى جلوبەرگەکانمان کەم بکەینەوە با گەشتى تورکیا نەکەین و هێڵى تورکیا بەکار نەهێنین".
"بایکۆت بڕیار و بەرپرسیارێتى هاوڵاتیانە"
زۆرێک لە خەڵک پێیانوایە بۆ بایکۆتکردنى کاڵاى تورکى دەبێت حکومەت و دامەزراوە فەرمییەکانى هەرێم بڕیار بدەن، بەڵام ئەو پسپۆڕەى ئابورییە پێیوایە؛ حکومەت و دامەزراوەکانى هەرێم بەرژەوەندییان لەگەڵ تورکیا هەیە هەم لە روى جوگرافیاوە هەم لە روى خەتى نەوتیی و چەندین پەیوەندى دیکە، کە قورسە حکومەتى هەرێم بتوانێت بە رەسمى بایکۆتى کاڵاى تورکیا بکات و دەبێت لەوە تێبگەین، بەڵام ئەوە پاساو نیە بۆ ئەوەى ئێمە بایکۆتى کاڵاکانى تورکیا نەکەین، چونکە وەک نەتەوەو وەک تاکەکان و وەک خێزان دەبێت ئەو بڕیارە بدەین و بەرپرسانى حکومەت و لایەنە سیاسییەکانیش لە دەرەوەى کارى فەڕمى خۆیان دەتوانن وەک هەڵوێست و بەرپرسیارێتى نەتەوەیى بایکۆتى کاڵاى تورکى بکەن.
هەرێم دەتوانێت جێگرەوەى کاڵاى تورکى دابین بکات
بازاڕەکانى هەرێم جمەیان دێت لە کاڵاى دەرەوە بە تایبەت کاڵاى تورکى، بەشێوەیەک کاتێک دەچیتە بازاڕ بتەوێ کاڵایەک بکڕى بێجگە لەوەى کاڵاى تورکى زۆرترین کاڵاى بازاڕە لە هەمان کاتدا بەچەندین هەڵبژاردە و کوالێتى جیاواز سەرنجت رادەکێشێت بۆ کڕین، ئەمە وایکردوە خەڵک بیر لەوە بکاتەوە کاتێک لە ناو کاڵاى تورکیدا نقوم بون چۆن دەتوانن بێنە دەرەوە و کاڵاى جێگرەوە بدۆزنەوە؟
لەسەر ئەم بۆچونە حیسام بەرزنجى بەڕێوەبەرى رێکخراوى گەشەپێدانى ئابورى کوردستان بە (سبەى) وت: لە ئێستادا لە پاڵ کاڵاى تورکى، کاڵاو شمەکى ئێرانى و سعودى و میسرى و ئیماراتى و ئەندەلوسى و چەندینى دیکە لە بازاڕەکانى هەرێمدا هەن، بەڵام خواست لەسەر کاڵاى تورکى وایکردوە زۆرترین کاڵاکان تورکى بن، بەڵام ئێمە دەتوانین لە رێگەى بایکۆتى کاڵاى تورکییەوە بە کاڵاى وڵاتانى دیکە و گەشەپێدانى بەرهەمى خۆماڵى شوێنى بگرینەوە، بۆیە بایکۆتى کاڵاى تورکى هیچ مەترسى دروست ناکات لە کاتێکدا جێگرەوەى ئەو کاڵایانە ئامادەن.
بایکۆت و هەڵوێستى سیاسى
د. کامەران مەنتک نوسەر و مامۆستاى زانکۆ لەوبڕوایەدایە کە چیتر بایکۆتکردنى کاڵاى تورکى پەیوەندى بە سیاسەتەوە نەماوە، بەڵکو "پەیوەستە بە شەڕێکى بایەلۆجیەوە کە تورکیا لە رێگەى هەناردەى شمەک و کاڵاکانى دژ بە هەرێمى کوردستان دەستى پێکردوە"، ئەو دەڵێت: لەو کاتەوەى کاڵاى تورکى هاتوەتە ماڵەکانمانەوە، هەر لەو کاتەشەوە نەخۆشخانەکانى تورکیا و تاران و بەغدا و ئوردن پڕبون لە نەخۆشى ئێمە.
زۆرێک پێیان وایە لەبەر ئەو فشار و لەشکرکێشییەى لەسەر رۆژئاواى کوردستان هەیە دەبێت بایکۆتى کاڵاى تورکى بکرێت، بەڵام کامەران مەنتک باسلەوە دەکات، شەڕەکە تەنها لە کۆبانێ و رۆژئاوا نیە، بەڵکو تورکیا لە رێگەى کاڵاوە لە شەڕێکى نەرمتردایە لەگەڵ ئێمە.
دەشڵێت: "بابەتى بایکۆتکردنى کاڵا پەیوەندى بە حکومەت و پەرلەمانەوە نیە، چونکە ئەوان جگە لەوەى ناتوانن ئەو بریارە بدەن لە هەمان کاتدا پرسى بایکۆت پرسێکى میللیە و پەیوەستە بە تاک بە تاکى خۆمانەوە".
وڵاتانى دیکەش دەترسێنێت
رۆژنامەنوس کاوە شێخ عەبدوڵا ، لە ئەکاونتى خۆى نوسیویەتى: چومە سوپەرمارکێتێکی گەورە لە شاری سلێمانی، سەیری سەر کاغەز و زەرفی شتەکانم دەکرد، کچە کارمەندێکی ئەو سۆپەرمارکێتە بە پێکەنینەوە وتی: تورکیی نییە خەمت نەبێ!
بێ ئەوەی من هیچ بڵێم کچەکە وتیشی: "ئەمڕۆ هەر ژن و پیاوێک هاتون بۆ ئێرە، وتویانە شتی تورکیی ناکڕین".
بە بۆچونى ئەو رۆژنامەنوسە بەردەوامیى ئەو هەڵمەتی بایکۆتە ئێرانیشی پێ دەترسێنرێ، تورکیاش حسابێک بۆ ئەو لوتبەرزیی و کورد بەکەمزانینە دەکات و دەڵێت: "وتراوە سەرمایەدار ترسنۆکە، بۆیە دەبێ یەکێک لە بەشدارییەکانی خەڵکی ئێمە لە سیاسەت و روداوەکانی ناوچەکەدا ئەوەبێ، کە مەترسی بخەینە سەر ئەو ملیۆنان دۆلارەی ساڵانە دەچێتە گیرفان و خەزێنەی دەوڵەتانى داگیرکەرەوە".
تورکیا وەک وڵاتێکى زەبەلاح لە هەناردەکردن
لەم ساڵانەى دوایدا ئابورى تورکیا گەشەکردنێکى خێراى بەخۆیەوە بینى، بەشێوەیەک بە پێى ئامارى (Economic Complexity Index) تەنها لە ساڵى (2017) تورکیا (166) ملیار دۆلارى هەناردە کردوە و لە ریزبەندى (27)ەمین وڵاتانى هەناردەکاردایە.
ناسەرەوەى كاڵای توركی
- هەمو جۆرە كاڵایەك باركۆدێكی هەیە و هەر وڵاتە و كۆدی تایبەت بە خۆی هەیە بە پێی پۆلێنبەندی جیهانیی، ئەگەرچی بەشێوەیەكی كۆنكرێتی باركۆد دەرخەری وڵاتی بەرهەمهێنەری كاڵا نییە بەهۆی فڕوفێلێ بازرگانییەوە، بەڵام زۆرینەی كاڵای توركی لە حاڵەتی ئاساییدا بەم ژمارانە دەست پێدەكات: 868یان 869 .
- لەسەر زۆرینەی بەرهەماكان ئاماژە بە وڵاتی دروستكەر یان بەرهەم هێنەر دراوە "Made in Turkey"
- زمانی بەكارهێنانی سەر بەرهەمەكان توركییە.
- بەرهەم و براندە توركییەكان لە وڵاتی ئێمە ناسراون، زۆرینەی كڕیاری ئاسایی كە كڕینی ڕۆژانە دەكەن بە ئاسانی دەیان ناسنەوە.
به‌روار: 16/10/2019
559 جار خوێندراوه‌ته‌وه
|