|
پرۆفیسۆرێكی كورد لەكەسایەتییە گرنگەکانی ئەڵمانیایە
رووداو- بەرلین
موختاری گەڕەكەكەیان نەبووایە، لەوانە بوو ئێستا نەخوێندەوارێك بووایە و نەدەبووە ئەو زانا گەورەیەی لە ئینسكلۆپیدیای كەسایەتییە ناسراوەكانی ئەڵمانیادا ناوی لەتەنیشت ئەنگێلا مێركڵی راوێژكاری ئەو وڵاتە بنووسرێت. لە باخچەی ڤێلاكەیدا لە بەرلین، پرۆفیسۆر یەحیا رەزا، چیرۆكی دیداری خۆی لەگەڵ نیكۆڵای چاوچیسكۆی سەرۆكی پێشووی رۆمانیا و بەسەرهاتی یەكترناسینی لەگەڵ موعەممەر قەزافی، سەرۆكی پێشووی لیبیا، بۆ (رووداو) دەگێڕێتەوە. ئەو كە پەنجا ساڵە بەیەكجاری كەركووك و كوردستانی بەجێهێشتووە، بۆ یەكەمجار چیرۆكی هەڵكشانی بەرەو لوتكە دەگێڕێتەوە.
لەسەر ناسنامەكەی نووسراوە كە رۆژی نەورۆزی ساڵی 1943 لەدایكبووە، بەڵام پرۆفیسۆر یەحیا بەپێكەنینەوە دەڵێ: "بەخوا نازانم ئەمە چەند راستە". ئەوەی لێی دڵنیایە و دەیزانێ ئەوەیە كە لە ساڵانی چلەكاندا لە كەركووك لەدایكبووە و لە گەڕەكی شۆڕیجە گەورە بووە. دایك و باوكی نەخوێندەوار بوون، بەڵام لە گەڕەكەكەیاندا موختارێكی لێبووە و ئەو بەزۆر وایكردووە ئەو یەحیایەی لێ دەربچێت كە لە ساڵانی دواتردا دەبێتە پرۆفیسۆر یەحیا و یەكێك لە بەنێوبانگترین پزیشكەكانی ئەڵمانیا.
هەڵاتن لە كەركووك
تا كۆتایی پەنجاكانی سەدەی رابردوو، كەركووكەكەی یەحیای گەنج شاری ئاشتی و پێكەوەژیان بوو. لەو رۆژانەدا هەرایەك لەنێوان كورد و توركماندا روودەدات و باجەكەی یەحیا و سێ لە هاوڕێ كوردەكانی دەیدەن. ئەوان لە ئامادەیی موسەڵڵا دەخوێنن و دڵیان بە خوێندنەكەیان خۆشە، بەڵام هەڕەشەیان لێدەكرێ كە ئەگەر كوردەكان ئامادەییەكە بەجێنەهێڵن، دەیانكوژن: "كە ئەمە روویدا، مامۆستایەكمان هەبوو ئامۆژگاریی كردین كەركووك بەجێبهێڵین و بۆ تەواوكردنی خوێندنی ئامادەیی بچینە سلێمانی. ئێمەش وامانكرد و چووین".
یەحیا لە رۆژنامەی ژین
پرۆفیسۆر یەحیا چیرۆكێكی قەت لەبیرناچێت. هەمان ئەو باوكەی پێیوابوو هیچ سوودێكی نییە كوڕەكەی بچێ بخوێنێ، بە نەخوێندەواری ماوەتەوە، بەڵام یەحیای كوڕی لە قۆناغی ئامادەییدا زیرەكترین قوتابی هەموو كوردستان و یەكێك لە زیرەكترین قوتابییەكانی سەر ئاستی عێراقی لێدەرچووە: "وای لێهات موتەسەڕیفی ئەوكاتی سلێمانی لەبەر زیرەكییەكەم قاتێكی رێكوپێكی بەدیاری دامێ. ناو و وێنەكەشم لە رۆژنامەی ژیندا بڵاوكرایەوە كە ئەوكات لە سلێمانی دەردەچوو".
پرۆفیسۆر یەحیا بەپێكەنینەوە و بەدەم هەڵكێشانی هەناسەیەكی قووڵەوە دەڵێت: "كابرایەك كە باوكم دەناسێ، دەچێتە لای و رۆژنامەكەی بۆ دەبات و دەڵێ سەیركە وێنەی كوڕەكەت لە رۆژنامەدا بڵاوبووەتەوە. باوكیشم دەڵێ بۆ كوڕەكەم چی كردووە؟ كابراش پێیدەڵێ هیچی نەكردووە، بە یەكەم دەرچووە. باوكیشم دەڵێ: دەی باشە مادام وایە". پرۆفیسۆر یەحیا دوای تێپەڕینی پەنجا ساڵ زیاتر بەسەر ئەو رۆژەدا، بە دڵگرانییەوە دەڵێت: "ئێستاشی لەگەڵدابێ باوكم دەستخۆشیی لێنەكردم".
چیرۆكی تەكسییەكە
ئەو موختارەی یەحیای منداڵی ناردە قوتابخانە و پشتیوانیی كرد، ماوەیەك لەلایەن حكومەتی ئەوكاتی عێراقەوە دەستگیر دەكرێت و دەیبەنە زیندانێكی نێوەڕاستی عێراق. رۆژێك یەحیا و كوڕی موختارەكە لە تەكسییەكدا دەبن و بەڕێگەوەن بۆ سەردانی موختار لە زیندان، لەپڕ لە رادیۆوە گوێیان لە ناوی یەحیا دەبێت كە دەخوێندرێتەوە: "ناوم خوێندرایەوە و گوتی فڵان رۆژ لە فڵان شوێن ئامادە بە بۆ ئەوەی مامەڵەی ناردنت بۆ دەرەوەی وڵات بۆ بكرێت بۆ خوێندن. حەمەی هاوڕێم گوتی ئەوە ناوی تۆیە لە رادیۆ دەیخوێننەوە". ئەمە دەرگای دەرچوونی یەحیا لە كوردستان و عێراق دەكاتەوە و ماوەیەك لە لەندەن دەخوێنێ، بەڵام خوێندنەكەی بەدڵ نابێ و دەیەوێ پزیشكی بخوێنێ، بۆیە لەجیاتی ئەوەی بگەڕێتەوە، روو لە كۆماری چیكۆسلۆڤاكیای ئەوكات دەكات. لەوێش ساڵێك دەمێنێتەوە و دوای ئەوەی نائومێد دەبێ لەوەی بتوانێ دەست بە خوێندنی پزیشكی بكات، دەچێتە رۆمانیا.
دیداری سەرۆك
چیرۆكی مانەوەی یەحیا لە رۆمانیا بەوە دەستپێدەكات كە خوێندنی پزیشكی تەواو دەكات و بەدوایدا بڕوانامەی دكتۆراش بەدەستدەهێنێ. لەوێ لەگەڵ خانمێكی رۆمانی هاوسەرگیری دەكات و دەبێتە یەكێك لە پزیشكە سەركەوتووە ناسراوەكانی ئەو وڵاتە. بەجۆرێك كە لە ساڵی 1968دا، زانكۆی بۆخارێستی پایتەختی رۆمانیا كتێبێك لەسەر سەتەمین ساڵیادی دامەزراندنی زانكۆكە بڵاودەكاتەوە و چوار وێنەی دكتۆر یەحیا لە كتێبەكەدا بڵاودەبنەوە.
ژیانی دكتۆر یەحیا دوای 11 ساڵ مانەوە لە رۆمانیا بەوە كۆتایی دێت كە حكومەتی ئەو وڵاتە پێشنیازی بۆ دەكەن وەڵاتینامەی رۆمانی وەربگرێ، بەڵام ئەو قبوڵی ناكات . بەر لەوە، شەوێك وەك رۆژنامەڤان چاوی بە سەرۆكی ئەوكاتی رۆمانیا نیكۆڵای چاوچیسكۆ دەكەوێ.
گلدانەوەی بڕوانامەكان
دوای دەركردنی لە رۆمانیا، دكتۆر یەحیا دەچێتە لیبیا، ئەویش پاش ئەوەی باڵیۆزی لیبیا لە رۆمانیا هەواڵی دەركردنەكەی دەبیستێ و نامەیەكی دەداتێ بۆ ئەوەی بچێت لە لیبیا كاربكات. دكتۆر یەحیا هاوڕێیەكی پزیشكی عەرەبی شیعەش لەگەڵ خۆی دەباتە لیبیا. چەند ساڵێك دواتر دكتۆر یەحیا دەبێتە سەرۆكی نەخۆشخانەیەكی گەورە لە لیبیا و بە ستافێكی تەواو رۆمانییەوە كاریان لەگەڵ دەكات. هەرچەندە گرێبەستێكی سێ ساڵەی بۆ كاركردن لەگەڵ حكومەتی لیبیا دەبێت، بەڵام دوای سێ ساڵەكە حكومەتی لیبیا دەست بەسەر تەواوی بڕوانامە و بەڵگەكانی دیكەیدا دەگرێ و پێیدەڵێن: "لەبەرئەوەی لیبیا پێویستی بە شارەزایی تۆیە، بۆت نییە لەم وڵاتە بڕۆیت".
رزگاركردنی ئەڵمانەكان
لەو ماوەیەدا كە لە لیبیا سەرۆكی نەخۆشخانە دەبێت، رۆژێك بەهۆی رووداوێكەوە ژمارەیەكی زۆر كەسی ئەڵمانی كە لە لیبیا كاردەكەن، بەسەختی بریندار دەبن و دەیانگەیەننە نەخۆشخانەكەی دكتۆر یەحیا. بەرپرسی كارگێڕیی نەخۆشخانەكە رەتیدەكاتەوە بریندارەكان قبوڵ بكات و دەڵێت دەبێ ببردرێنە تەرابلوسی پایتەخت، بەڵام دكتۆر یەحیا ئەمە رەتدەكاتەوە و دەڵێ ئەوانە تا دەگەنە تەرابلوس دەمرن، بۆیە دەبێ وەربگیرێن و چارەسەری خێرا وەرگرن.
دوای ئەو رووداوە ئەڵمانەكان پەیوەندییەكی بەهێز لەگەڵ دكتۆر یەحیا پەیدا دەكەن و لەكۆتاییشدا وای لێدێت كە دكتۆر یەحیا بگاتە وێستگەی سێیەمی ژیانی تاراوگەنشینیی خۆی كە بەرلینی پایتەختی ئەڵمانیا دەبێت و دوایی دەبێتە كەسایەتییەكی ناسراوی ئەو وڵاتە.
هەرچەندە سەرەتای جێگیربوونی دكتۆر یەحیا لە ئەڵمانیا قورس دەبێت: "چونكە لە سەرۆكی نەخۆشخانەیەكەوە ببوومەوە بە پزیشكێكی ئاسایی، بەڵام كۆڵم نەدا و بە كەم رازی نەبووم". ئەنجامەكەشی ئەوە دەبێت كە نەك هەر دەبێتە پرۆفیسۆر، بەڵكو ناویشی دەچێتە نێو ئەو ئینسكلۆپێدیایەی كە بۆ گرنگترین و كاریگەرترین كەسایەتییەكانی ئەڵمانیا دروست دەكرێ و لەوێ وەك تاكە كوردێك ناوی تۆمار دەكرێ.
ئێستا پرۆفیسۆر یەحیا رەزا لە ژمارەیەك زانكۆی دنیا وانەی تایبەت بەو پزیشكانە دەڵێتەوە كە دەیانەوێ لە بواری نەخۆشییەكانی ژنان و منداڵبووندا پسپۆڕێتی پەیدا بكەن. ئەو پەرەپێدەری چارەسەری كێشەیەكی دەگمەنە لە ژناندا كە دوای منداڵبوون تووش دەبن و بریتییە لە رانەگرتنی میز. لە زۆر وڵاتی وەكو یۆنان و دانیمارك و سوێد و بەریتانیا و نەرویج و ئەڵمانیا و توركیا و وڵاتانی دیكە لە جڤینە زانستییە گەورە پزیشكییەكاندا، ئەو پرۆفیسۆرەی بەمنداڵی باوكی نەیدەویست بخوێنێ، ئێستا رای وەردەگیرێ و قسە و دۆزینەوەكانی لەلایەن پزیشكانەوە بەبایەخەوە دەنووسرێنەوە.
* رۆژی چوارشەممە كاژێر 22:05 خولەكی شەو بەكاتی هەولێر، لە بەرنامەی بیگ ستۆریی تەلەڤزیۆنی رووداودا، دۆكیۆمێنتارییەك لەسەر ژیانی پرۆفیسۆر یەحیا رەزا ببینە.
به‌روار: 04/07/2018
504 جار خوێندراوه‌ته‌وه
|