هاوپە یمانی سێ قۆڵی ئێران تورکیا ڕوسیا و چە ند سە ر نجێک
خدر زوحاک
شە ری نێوخۆی سوریا ،تادێت مە ترسی دارتر دە بێت ،چ لە بە رامبە ر پێکهاتە جیاوازە کانی سوریا ،وە چ سە بارە ت بە ناوچە کە و جیهانیش .
بە تایبە ت لە و کاتە ی هاوپە یمانی یە کان گۆران کاریان بە سە ردادێت و ناوچە کە ش ئامادە دە کرێت بۆ شە ڕێکی مە ترسیدار و درێژخایە ن ،ئە مە ش چە ندە مە ترسی لە سە ر گە لان و کۆمە ڵگای سوریا دروست دە کات ،ئە وە ندە ش مە ترسی لە سە ر ناوچە کە و جیهانیش پێك دێنێت .
تێوە گلان لە شە ڕێکی درێژخایە ن لە بە رژە وە ندی گە لانی ناوچە کە دا نی یە ،بە لام خۆ دە ر بازکردنیش لێ ی لە دە ست گە لانی ناوچە کە دانی یە ،بە تایبە ت لە و کاتە ی کە دە سە ڵات دارانی ناوچە کە ،بە شێکن لە یاری یە کی مە ترسی داری بە ر ژە وە ندی یە کانی ئە مریکاو و ئە و روپاوڕوسیا،و زل هیزە کانی ناوچە کە لە ئێران و تورکیاو عە رە بستانی سعودی ،
هە موو ئە مانە ش بە شێکن لە و یاری یە مە ترسی دارە ی کە خاوە ن کارگە کانی چە ك ،بۆ ساغ کردنە وە ی جبە خانە کانیان ئە یکە ن ،لە بە رامبە ر نە تە وە و ئاین و پێك هاتە جیاوازە کانی ناوچە کە .
بە شێوە گشتی یە کە دە توانین بڵێین کە وا ناوچە کە لە بە ردە م ئاڵو گۆڕێکی گە ورە ی دیموگراڤی و جوگرافی خێرادایە کە بە پێ ی سە رکوتن وژێرکە وتن لە شە ڕدا دیاری ئە کرێت بۆ سە د ساڵی داهاتوو .
هە ر بۆیە لە سە رە تای دە ست پێکی ئە م شە ڕە دا هاوپە یمانی یە کان شێوازێکی ئاڵۆزو سە رسوڕێنە ریان هە بووە ،بە شێوە یە ك ،لە ئێستادا هە رسێ ووڵاتی ڕوسیاو ئێران و تورکیا ،لە سە ر مێزێك کۆدە کاتە وە ،ئە گە ر چی هە رسی لایە نی هاوپە یمان لە ستراتیژدا دژ بە یە کن و هە ریە کە یان ئامانجێکی جیاوازیان هە یە و ئامانجی هە ریە کە یان دژ بە ئامانجی ئە وی تریانە و لە دواجاریش دا دوژمنی ڕاستە قینەن لە داهاتوودا ،
بە ڵام بۆ ئامانجێکی کورت خایە ن کە ئە ویش خۆی لە دژایە تی کردنی ئە مریکاو ئە و روپاو ئیسرائیل و عە ربستانی سعودی دا دە بینێتە وە سە بارە ت بە و دە سە ڵات و پێگە ی هە ریە کێکیان لە ناوچە کە دا .
روسیا لە هە وڵ دایە تورکیا لە ناتۆ بە دە ربنێت و بیکە تە داردە ستی خۆی لە ناوچە کە دا ،بە تایبە ت کە تورکیا لە ڕووی جیوسیاسی یە وە گرنگی یە کی یە کجار زۆری هە یە بۆ ئە مریکاو ئە وروپا ،ولە بە رامبە ر مە ترسی یە کانی ڕوسیاو چین و کوریای باکورو ئێران ،کە دیارە ،بە درێژای مێژووی نوێ و لە دوای جە نگی جیهانی دووە مە وە تورکیا ئە و گرنگی یە ی خۆی لە دە ست نە داوە ،هە ر ئە مە شە وای کردووە کە وا ئە و روپاو ئە مریکا لە بە رامبە ر تورکیادا بێدە نگ بن ،لە و کاتە ی کە تورکیا هە موو یاسانێودە وڵە تی یە کان پێشێل دە کات ودژ بە ئامانجە کانی ئە وروپاو ئە مریکا ئە وە ستێتە وە ،
بێگومان ئە مە ش ناکرێت زۆر بخایە نێت ،چونکە ستراتیژی ئە و روپاو ئە مریکا *ناتۆ * لە و ناوچە یە بە رە و مە ترسی ئە ڕوات ،چونکە لە ئێستادا ،تورکیا گە ورە ترین مە ترسی یە لە سە ر ئە وروپا لە بە ر کۆمە ڵێك هۆکار
لە وانە ،مە ترسی ئە و شە پۆلە ئیسلامی یە تووندڕە وی یە ی کە لە ئیستادا سیستمی سیاسی تورکی لە پشتی یە وە یە تی ،لە هە مان کاتدا بوونی سوپایە کی فکرئیسلامی لە نێو ناتۆدا مە ترسی یە کان زیاتر دە کات .چونکە ئە ردۆگان ئە و سوپایە ی لە نێوبرد کە دووە مین سوپای نێو ناتۆ بوو ،لە ڕێگای لە ناوبردنی هە موو ئە وانە ی کە نە یار بوون بە فکری زیندو کردنە وە ی ئیمپراتۆری ئوسمانی بە سە رکردایە تی ئە ردۆگان ،
کە واتە ئە ردۆگان فکری بە ر فراوان بوونی سنوری دە سە ڵاتە کە ی خۆی هە یە و هە وڵ ئە دات ئە و ئامانجە بە دیبێنێت ،بۆ ئە م مە بە ستە ش ،هە موو ڕێکخراوە تیرۆرستی یە کان لە دژی ئە وروپاو ئە مریکا بە کاردێنێت ،لە ئێستادا تورکیا شوێنێکی لە بارە بۆ داڵدە دانی هە موو ئیسلامی یە توند ڕە وە کان ،ئامانج لە م داڵدە دانە ش بە دە ست هینانی جوگرافیایە کی فراوانترە ،
سە بارە ت بە ئێران ،بە هە مان شێوە دە خوازێت لە هیلالی شیعی دا کە وا لە خواری لوبنانە وە دە ست پێدە کات و لە یە مە ن کۆتای دێت ،ئیمپراتۆری یە کی بە هێزدروست بکات کە جیگە ی ئیمپراتۆڕی سە فە وی بگرێتە وە و هە موو شیعە مە زهە بە کانی جیهان لە ژێرکۆنتڕۆلی خۆیدا بهێڵیتە وە ،دە ست بخاتە نێو ووڵاتانی وە ك میسرو عە رە بستانی سعودی و میرنشینە کانی کە نداو ،لە هە موو شێوازێکی بە رگری دایان بماڵێت و دە سە ڵاتی خۆی لە و ووڵاتانە دا جێگیربکات ،لە هە مان کاتدا پاکتاوی نە ژادی سنە مە زهە بە کان بکات و ئیسلام لە شیعە بووندا بتوێنێتە وە ،هە ربۆیە ئیران لە ڕووی کرداری یە وە هە ر چوار پایتە ختی بە یروت و بە غدادو دیمشق و سە نعای لە بە ردە ستدایە ،بە بێ ئە وە ی ئاڵای ئێرانی تێدا هە ڵکردبێت ،ئە مە ش ئە وە مان پێ دە ڵێت کە ئێران و تورکیا لە بنچینە دا دەژمنی یە کترین و هیچ کات ناتوانن هاوپە یمانێکی بە هێزبن .
سە بارە ت بە ڕوسیا ،جیاوازتر لە ئێران و تورکیا ،ئە و هاوپە یمانی یە بە کاردێنێت ،بە تایبە ت لە ئێستادا ڕوسیا هە وڵ ئە دات لە ڕێگای تورکیاو ئێرانە وە شە ڕی ئە مریکاو ئە وروپا بکات لە سوریاو ناوچە کە دا ،هە ر ئە مە شە وای کردووە کە تورکیای ئە ندامی ناتۆ بکاتە هاوپە یمانی ستراتیژی خۆی لە سوریادا و گڵۆپی سە وزی بۆ داگیرسێنیت ،لە داگیرکردنی عفرین و گۆڕینی دیمۆگرافیای ئە و ناوچە یە ،بە تایبە ت لە گواستنە وە ی چە کدارە ئیسلامی یە کانی سە ربە تورکیا بۆ عفرین و دە ورو بە ری ،
لە هە مان کاتدا تورکیا شوێنێکی باشە بۆ ساغ کردنە وە ی چە کە ڕووسی یە کان ،و دامە زراندنی کۆمپانیا زە بە لاحە کانی ڕووسیا تێیدا و کۆنتڕۆڵ کردنی بازاری نێوخۆی تورکیا
بۆ تورکیا و ڕوسیاو ئێران ،ئاسای یە کە وا لە ئێستادا هاوپە یمانی یە کتری بن ،بە تایبە ت هە رسی ووڵات لە ڕووی دبلۆماسی و پە یوە ندی یە دبلۆماسی یە کانە وە لە شکستی بە ردە وام دان ،
بە ڵام لێرە دا ئە بێت بپرسین ،لە گە ڵ ئە م هە موو ناکۆکیانە دا کە لە نێوان هە رسێ لایە ن دا بوونی هە یە ،ئایە ڕوسیا سە رکە وتوو ئە بێت لە دە رپە ڕاندی ئە مریکاو ئە وروپا ،لە سوریا ؟ئایا تورکیا ئە توانێت شە ڕی ئە مریکاو هاوپە یمانە کانی بکات ؟ ئە مریکاو ئە و روپا تاکە ی ئە توانن چاو لە مە ترسی یە کانی ئە ردوگان بنوێنن و هیچ نە کە ن ؟
ئایە داگیرکردنی عفرین هە روا بە ئاسانی تێدە پە ڕێت ؟
یان ،ئە کرێت سوریاو تورکیا ببن بە دوو هاوپە یمان ؟
ئە و پرسیارانە و سە دان پرسیاری تر ،کە من پێم وایە لە داهاتوویە کی نزێك دا تورکیاو ئێران ڕووبە ڕووی هە مان چارە نووس ئە بنە وە کە لە عیراق و سوریا درێژە یان هە یە و ئە و شە ڕە ئە و دوو ووڵاتە ش ئە گرێتە وە و هە ر چوار ووڵات ڕووبە ڕووی دابە ش بوونی سیاسیانە ئە بنە وە ،بە تایبە ت لە ئێستادا هە ردوو ووڵات مە ترسی گە ورە ن لە سە ر بە رژە وە ندی یە کانی ئە و روپاو ئە مریکا وئیسرائیل و عە رە بستانی سعودی ،لە کۆتای دا دە کرێت بپرسین ،ئایە کورد چۆن ئە توانێت مامە لە لە گە ڵ ئە و هاوپە یمانی یە سە ربازی و سیاسیانە دا بکات لە و کاتە ی نێوماڵی کورد پە رتە وازە یە ؟
ئەم ووتارە گوزارشت لە بۆچونی نووسەرەکەی دەكات
بهروار: 06/04/2018
789 جار خوێندراوهتهوه